طراحی فضای عمومی شهری در جهت ارتقاء تعاملات اجتماعی نمونه موردی: محله آقاجانی بیگ در بافت مرکزی شهر همدان

امروزه نقش فضاهای عمومی شهری به عنوان ارتباط دهنده بین مقصدها تقلیل یافته و مردم به دنبال کوتاه ترین مسیر جهت رسیدن به مقصد هستند ، اتومبیل ها، فضاهای عمومی شهر را پرکرده اند و زندگی اجتماعی شهری در حال ناپدید شدن است. مردم دیگر انگیزه ای برای مکث در فضا نمی یابند؛ چرا که محیط قابلیت تجمع پذیری را ندارد و بر اساس تمایلات، نیازها و ترجیحات مردم شکل نگرفته است . این در حالی است که مردم به حضور در فضای شهری و فضای شهری به حضور مردم نیاز دارند. حذف زندگی اجتماعی از فضاهای شهری، حد فاصل بین تنهایی و رابطه نزدیک با دیگران را از بین برده و حتی روابط اتفاقی و منفعل ایجاد نمی گردد . فضاهای عمومی شهری پر از قابلیت برای ایجاد تعاملات اجتماعی هستند، هرچند عوامل متعددی مثل سیاست، فرهنگ، اقتصاد و شایستگی های فردی در وقوع تعاملات اجتماعی تأثیر می گذارد اما اگر فضای عمومی شهری آماده پذیرش زندگی اجتماعی و حیات جمعی را نداشته نباشد با وجود توافق دیگر عوامل، تعاملات اجتماعی بین شهروندان رخ نخواهد داد. در این راستا، پژوهش حاضر به دنبال طراحی فضای عمومی شهری مطلوبی است که بتواند تعاملات اجتماعی را ارتقاء دهد . بنابراین با چنین ماه مطالعات در این مبحث، پژوهش حاضر در قالب چهار فصل کلی به شرح ذیل تنظیم گردیده است: فصل اول پس از بیان مسئله و تدوین فرضیات به مهمترین اهداف پژوهش، ضرورت انجام آن و روش تحقیق و ... اشاره دارد و بطور کلی ساختار و کلیات پژوهش شکل گرفته است. فصل دوم شامل چهار بخش است که با مطالعات نظری ومفاهیم پایه تحقیق، این فصل آغاز می شود که آن هم با چهار زیر بخش اصلی شامل: چارچوب مطالعات طراحی شهری، چارچوب مطالعات اجتماعی و چارچوب مطالعات اجتماعی طراحی شهری و محلات و مراکز محلات، مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته است. بخش دوم به بررسی دیدگاه های نظریه پردازان با رویکرد ارتقاء تعاملات اجتماعی پرداخته شده که از نظریات نظریه پردازان سرشناسی همچون هانا آرنت، جین جیکوبز و پاول زوکر و ... بهره گرفته شده است. در بخش سوم این فصل به پیشینه عملی می رسیم که تجارب چهار شهر جهان شامل پاریس، ملبورن، کپنهاگ و آدلاید بررسی گردیده، بخش چهارم مهمترین بخش این فصل می باشد چرا که عوامل موثر در طراحی فضای عمومی شهری در جهت ارتقاء تعاملات اجتماعی از آن استخراج می شود. در این بخش ویژگی هایی که زندگی اجتماعی را تحت تأثیر قرار می دهد و ویژگی های فضای عمومی شهری موفق از دیدگاه های pps ،apa ،یان گل و سای پامیر ، بررسی شده است. جهت دستیابی به هدف مورد نظر پژوهش، نیازمند تأمین کیفیاتی خاص در فضاست. با نتیجه گیری از چهار بخش ذکر شده، معیارهای طراحی فضای عمومی شهری در جهت ارتقاء تعاملات اجتماعی بدست آمده است . معیارهای طراحی به دو صورت معیارهای کیفی عام و معیارهای کیفی خاص مطرح شده که معیارهای کیفی دسته اول پیش نیاز معیارهای کیفی دسته دوم هستند و بدون وجود آنها هدف پژوهش در ابتدای مسیر با شکست مواجه خواهد شد، پس از آنکه کیفیات پیش نیاز فراهم شد، به شناسایی کیفیاتی خاص که باعث ایجاد روابط و تعاملات اجتماعی و ارتقاء آن در فضای عمومی شهری می شوند، پرداخته شده است. هر کیفیت انعکاسی از دیگر کیفیات را در خود داشته و همه برهم تأثیر می گذارند. هر کیفیت به تعدادی از نیازهای انسان پاسخ گفته و تأمین کیفیات، با پاسخگویی به نیازها ، بستری مناسب جهت ارتقاء تعاملات اجتماعی را فراهم می آورد. فصل سوم به شناخت عرصه پژوهش تعلق دارد که شامل سه بخش اصلی می باشد در بخش اول ابتدا با نگاهی به شهر همدان ، موقعیت ، پیشینه تاریخی ، چهره کالبدی ، سازمان فضایی و خصوصیات عمده شهر بررسی شده و سپس به بررسی اسناد فرداست پرداخته شده است. بخش دوم شناخت محدوده مطالعاتی با معرفی محله آقاجانی بیگ و موقعیت آن در شهر همدان آغاز شده است. محله آقاجانی بیگ دارای میدان محلی واجد ارزش می باشد که در نهایت طراحی نیز بر روی این میدان صورت خواهد گرفت. بنابراین میدان محلی و عناصر تشکیل دهنده آن مورد بررسی قرار گرفته است همچنین موقعیت آینده میدان محلی در طرح پیشنهادی تفصیلی نیز بررسی، تجزیه و تحلیل گردیده است. شناخت عرصه پژوهش با بررسی پنج لایه اصلی نظام های سازنده فرم شهر ، شامل : نظام فرم کالبدی ، نظام فعالیت و کاربری ، نظام حرکت و دسترسی ، نظام منظر شهری و نظام زیست محیطی است و با توجه به هدفی که پژوهش دنبال می کند ، دو نظام اصلی دیگر شامل نظام فعالیت و تجربه فضاهای همگانی و نظام اجتماعی ، صورت قرار گرفته است . بخش سوم از فصل سوم تعلق به تجزیه و تحلیل وضع موجود دارد که از تحلیل سنجش وضعیت سوات و تحلیل یکپارچه استفاده شده است. فصل چهارم پژوهش شامل تدوین چشم انداز، تدوین اهداف، آزمون فرضیات می باشد که پس از آن با ارائه سه گزینه پیشنهادی به ارائه آلترناتیو های طراحی پرداخته شده و پس از ارزیابی گزینه های طراحی،گزینه بهینه انتخاب گردیده است. در نهایت ارائه طرح نهایی به صورت تصاویر و نقشه های سه بعدی انجام شده است .